Smatra se da oko 10% ukupnog stanovništva ima žučne kamence, a pojavnost bolesti povećava se starenjem. Utvrđeno je da je bolest češća u žena nego u muškaraca, a omjer je otprilike 2:1.
Sastav kamenca
Žučni se kamenci kategoriziraju ovisno o sastavu. Mogu biti kolesterolski ili pigmentni (crni ili smeđi). Kolesterolski kamenci su najčešći tip i mogu se sastojati od čistog kolesterola ili je kolesterol njihov većinski sastavni dio. Oni su obično veći i žućkasto bijele su boje. Ipak, najčešći su miješani kamenci koji sadrže oko 50% kolesterola. Crni pigmentni kamenci sastavljeni su od derivata bilirubina i javljaju se obično u bolesnika s cirozom jetre ili bolestima krvi. Smeđi pigmentni kamenci također sadrže derivate bilirubina, a najčešće se javljaju uz infekcije žučnih puteva.
Rizični čimbenici za nastanak žučnih kamenaca
Postoji veći broj rizičnih čimbenika koji doprinose nastanku žučnih kamenaca:
– starija dob,
– ženski spol,
– debljina,
– nagli gubitak tjelesne mase,
– trudnoća i dojenje,
– vrsta prehrane iživotne navike (konzumacija rafiniranih šećera, smanjena tjelesna aktivnost),
– druge bolesti (šećerna bolest, Crohnova bolest završnog dijela tankog crijeva, ozljede kralježnice).
Kamenci u žučnim kanalima (koledokolitijaza)
Kamenci u žučnim kanalima mogu, kao i kamenci u žučnjaku, dulji niz godina biti neprimjetni. Najčešće oni spontano prolaze kroz glavni žučovod u dvanaesnik. Za razliku od kamenaca u žučnjaku, koje bolesnici povremeno osjećaju na način da nakon masnijeg i težeg obroka imaju bolove pod desnim rebranim lukom ili u najtežim slučajevima upalu žučnjaka, kamenci zaostali u glavnom žučovodu (koledokolitijaza) u slučaju aktivacije bolesti mogu dovesti do po život opasnih komplikacija.
Najčešće komplikacije simptomatske koledokolitijaze su akutna upala gušterače ili akutna upala žučnih kanala, kolangitis.
Nastanak koledokolitijaze
Žučni kamenci mogu doći iz žučnjaka u glavni žučni kanal ili nastati u njemu. Kolesterolski i crni pigmentni kamenci uglavnom nastaju u žučnjaku i onda eventualno uđu u glavni žučni kanal. Smeđi pigmentni kamenci mogu nastati u žučnom kanalu, najčešće kao posljedica infekcije. Vrlo je često (u približno 95% slučajeva) da bolesnici koji imaju kamence u žučnom kanalu (koledokolitijaza) imaju i kamence u žučnjaku (kolelitijaza), dok 15 % bolesnika s kamencima u žučnjaku ima i kamence u žučnom kanalu.
Simptomi koledokolitijaze
Većina simptoma koledokolitijaze nastaje kao posljedica povišenog tlaka u žučnim kanalima koji je uzrokovan zaglavljenim kamencem. To dovodi do smanjenog protoka žuči, tako da je glavni simptom pojava žutice (žute bjeloočnice i koža) uz tamniju mokraću. Uz to se javljaju jaki bolovi pod desnim rebranim lukom i u „žličici“. Ukoliko stanje potraje više sati velika je mogućnost nastanka infekcije. Infekcija žučnih kanala (kolangitis) očituje se porastom tjelesne temperature (>38 0C), zimice i tresavice uz već prethodno spomenute bolove i žutilo kože.
Kolangitis je po život opasno stanje jer se radi o infekciji zatvorenog sustava u kojem je žuč pod povišenim tlakom radi začepljenja kanala kamencem, tako da se bakterije relativno brzo preko jetre šire u krv i mogu dovesti do nastanka sepse („otrovanje krvi“). Stanje je posebno opasno u starijih ljudi, dijabetičara i osoba čiji imunološki sustav slabije radi, bilo zbog drugih bolesti i iscrpljenosti, bilo zbog uzimanja imunosupresivnih lijekova.
Kliničkim pregledom, laboratorijskim nalazima i ultrazvučnim pregledom trbuha relativno se jednostavno postavlja sumnja na infekciju žučnih puteva.
Što učiniti?
Ukoliko znate da imate kamence u žučnjaku,a primijetite gore navedene tegobe, uputno je javiti se najbližem liječniku bez oklijevanja. Kliničkim pregledom, laboratorijskim nalazima i ultrazvučnim pregledom trbuha relativno se jednostavno postavlja sumnja na infekciju žučnih puteva. Takvi se bolesnici najčešće zaprimaju u na bolničko liječenje zbog potrebe za venskom primjenom antibiotika. Osim klasičnog ultrazvučnog pregleda, kojim se potvrđuje dijagnoza koledokolitijaze samo u oko 50% bolesnika, često je potrebno učiniti još neke dodatne preglede. Ovisno o dostupnosti, u pojedinim bolnicama može se učiniti endoskopski ultrazvuk ili magnetska rezonanca žučnih puteva. Endoskopski ultrazvuk je kombinirana, hibridna tehnika koja uključuje endoskopski i ultrazvučni aparat.
To je najbolja i najpouzdanija metoda za potvrđivanje koledokolitijaze. Ukoliko se dokaže postojanje koledokolitijaze, postoje dva moguća rješenja: endoskopsko ili kirurško odstranjivanje. Odabir metode dijelom ovisi i o eventualnom postojanju kamenaca u žučnjaku.
ERCP (endoskopska retrogradna kolangiopankreatografija)
Kao prvi korak preporuča se endoskopsko odstranjivanje kamenaca iz žučnog kanala metodom koja se naziva ERCP (endoskopska retrogradna kolangiopankreatografija). To je metoda kojom se endoskopskim aparatom dolazi do izlaznog dijela žučnog kanala koji se nalazi u dvanaesniku. Uz pomoć posebnih instrumenata ulazi se u žučni kanal, a njegov se mišićni završetak razreže posebnim nožem. Kada je izlaz rezanjem proširen, uz pomoć košarice ili balona kamen se može odstraniti. Ukoliko je zahvat uspješan, osoba nakon dva sata može napustiti bolnicu jer izvana nema nikakvih rezova.
Ukoliko osoba ima obje bolesti, kamence žučnjaka i žučnog kanala, nakon odstranjivanja kamenca iz žučnog kanala u roku od nekoliko dana se preporuča kirurško odstranjivanje cijelog žučnjaka zajedno s kamencima. Ukoliko je prethodno odstranjen kamen iz žučnog kanala u osobe se može izvesti tzv. laparoskopsko odstranjivanje žučnjaka, a osoba je već nakon nekoliko dana spremna za otpust iz bolnice.
Ukoliko kamenac u žučnom kanalu nije prethodno uspješno odstranjen, nužno je „klasično“ vađenje žučnjaka uz operativno otvaranje žučnog kanala koje je povezano sa znatno duljim postoperativnim tijekom.
Važno je znati!
1. Kamenac u žučnjaku je jedna od najčešćih gastroenteroloških bolesti.
2 Oko 15% takvih osoba ima i kamence u žučnom kanalu.
3. Kamenci u žučnom kanalu ne moraju davati nikakve tegobe, ali ukoliko dođe do aktiviranja bolesti može se raditi o po život opasnom stanju.
4. Simptomatski kamenci žučnog kanala najčešće zahtijevaju bolničko liječenje uz antibiotsku terapiju i primjenu postupaka za vađenje kamenaca (endoskopskim ili kirurškim putem).
Autor: doc.dr. Goran Hauser dr.med.
